تعریف مزاج:

مزاج‌ها از ترکیب ارکان و تأثیر آن‌ها بر یکدیگر پدید می‌آیند؛ بدین ترتیب که هرگاه اجزایی از چند عنصر در تماس با هم قرار گیرند یا ممزوج شوند، به سبب کیفیت‌های متضادی که دارند، بر هم تأثیر می‌گذارند و از شدت کیفیت‌های موجود در یکدیگر می‌کاهند. وقتی این اثرگذاری و اثرپذیری به حد معیّنی برسد و کیفیتی مشابه در همۀ اجزای این جسم مرکب به‌وجود بیاید، مزاج پدید می‌آید.

بنابراین مزاج ماده نیست، بلکه کیفیتی است که از در هم آمیختن مواد با هم حاصل می‌شود. مثلاً وقتی مقداری خاک رس را با آب مخلوط ‌کنید و ورز دهید تا کاملاً با هم ممزوج شوند و به قوام آیند و سپس گِل به‌دست‌آمده را در یک قالب مربع یا مستطیل بریزید تا شکل بگیرد و آن را در کوره قرار دهید، کیفیت و حالت جدیدی به نام آجر حاصل می‌شود که این کیفیت جدید، نه خاک است و نه آب، بلکه از در هم آمیختن و امتزاج آن‌ها حالت جدیدی پدیدار شده است که به آن مزاج می‌گویند. اگر بخواهم مثال دیگری بیاورم تا قریب به ذهن شود، ترکیب عرق نعناع، عسل و سرکه را بیان می‌کنم. هریک از این سه ماده به‌صورت طبیعی دارای مزاج مخصوص به خود هستند. هرگاه این سه ماده را به کمک حرارت با هم بیامیزیم، مزاج جدیدی حاصل کرده‌‌ایم به نام سرکه‌انگبین که مزاجش متفاوت با عرق نعناع، عسل و سرکه است.

تفاوت مزاجی موجودات:

هر موجودی برای حفظ تعادل اولیۀ خود باید مقدار معیّنی از گرمی و سردی یا خشکی و تری را وارد بدنش کند. این امر از طُرق مختلف مانند تغذیه، ورزش، خواب، بهره‌مندی از محیط‌های متفاوت، معاشرت با افراد یا کسب ویژگی‌های روحی مثل صبر، بخل، شجاعت و امیدواری امکان‌پذیر است. بنابراین در این چارچوب فکری، غذاها، رفتارها، حیوانات، رنگ‌ها، عطرها، بادها، اسامی، چهره‌ها، صداها و… همگی دارای مزاج مختص به خود هستند‌. نکتۀ درخور توجه این است که هریک از امور یادشده، مراتب مختلفی از گرمی، سردی، تری یا خشکی دارند و حکیمان مزاج آن‌ها را با روش‌های متفاوتی مشخص می‌کردند، که ما در چند مقاله به‌صورت تخصصی به راه‌های تشخیص مزاج انسان‌ها و برخی مزاج یادشده می‌پردازیم.

مزاج جبلی (مادرزادی):

مزاج جبلی مزاجی است که فرد با آن متولد می‌شود که حاصل به هم آمیختن اسپرم مرد و تخمک زن و امری وراثتی است. به این مزاج، صحی نیز گفته می‌شود؛ چون سلامت فرد به آن گره خورده است. فرد در معرض مزاج‌های عارضی مثل مزاج سن، فصول و موقعیت جغرافیایی نیز قرار می‌گیرد. ازاین‌رو شناخت انواع مزاج برای حفظ سلامت و همچنین درمان بیماری‌ها لازم است و به این مفهوم وابسته‌ایم.

منابع: کتاب خواب در بهشت/ نوشته محمد حسین چمن آرا