فصل بهار طبّی و نجومی چیست؟

تعريف منجمان و طبيبان از فصل بهار متفاوت است. بهار نجومی، فصلی است 93 روزه که با تحویل سال، آغاز و با پایان خرداد ماه تمام می شود.

از نظر طبيبان، فصل بهار، برهه اى از سال است كه مردم سرزمين هاى معتدل نيازمند پوشيدن لباس گرم به علت سردى هوا و يا خنك كردن هوا به علت گرمى آن نباشند. شروع بهار، به سبب روییدن گیاهان و برگ برآوردن درختان و ظهور شكوفه‌ها، موجب سبزی و خرمی زمین است و باعث بارداری حیوانات، رونق چهره و بدن و فربهی و سرخی رنگ رو می‌گردد. شاید این معیارهای اخیر- یعنی سبزی زمین و ظهور شکوفه و برگ درختان- را بتوان معیار دیگری برای شروع بهار طبّی دانست.

تفاوت بهار در شهر های مختلف:

در مناطقی مانند تهران، معمولا بین اوّل تا نیمه اسفند، بهار طبّی آغاز می شود اما شهری مانند بوشهر بهار طبی آن معمولا بین اول تا نیمه بهمن،آغاز می شود.

طبیعت فصل بهار:

عدّه ای طبیعت بهار را معتدل، و برخی گرم و مرطوب می دانند امّا درواقع باید گفت که مزاج فصل بهار، گرم و مرطوب در حد اعتدال است و به سبب اعتدال مزاج و لطافت، مقوی قوا و روح طبّی است و موجب تقویت آنها می‌گردد.

این فصل موافق با تمام سنین است و به ویژه برای پیران و صاحبان مزاج سرد و خشك(سوداوی ها) مناسب‌ترین فصل برای زندگی و سلامت است امّا بلای جان دموی هاست که به خواب و خمیازه و کش آمدن بدن، گرفتارند.

در فصل بهار چه اتّفاقات مهمی در بدن رخ می دهد:

1- در فصل زمستان، مقدار غذایی که ما مصرف می‌کنیم در مقایسه با سایر فصل‌ها کمی بیشتر است و سهم غذاهای مقوی و غلیظ هم در رژیم غذایی افزایش پیدا می کند. این اتفاق به این دلیل می‌افتد که بدن ما در هوای سرد زمستانی، انرژی بیشتری برای تامین حرارت بدن و مقابله با سرما نیاز دارد. افزایش مصرف موادغذایی، به‌دنبال خود، افزایش میزان موادزائد و غیرضروری به همراه دارد. به این ترتیب که حفره‌های ریز بدن و بافت‌های آن از این موادزائد انباشته می‌شوند و چون افراد، در فصل زمستان نسبت به دیگر فصل‌ها کمتر عرق می‌کنند این مواد زائد، امکان خروج از طریق پوست را پیدا نمی‌کنند.

اما به مرور با گرم شدن طبیعت و آغاز فصل بهار این فضولات منجمد شده در حفره‌های بدنی، روان و سیال شده وارد جریان خون می‌شوند؛ درست مانند اتفاقی که برای برف و یخ زمستانی پیش می آید؛ به خصوص اگر فرد، در زمستان، زیاد، خورده و کم، ورزش کرده باشد؛ این اخلاط زیادتر خواهند بود.

اگر در بهار، بدن نتواند این اخلاط را به طور كامل و از راه های طبیعی دفع نماید؛ این مواد زائد به سوی اندام‌های ضعیف مانند کشاله‌های ران، زیر پوست و اطراف بدن جاری می‌شوند و باعث تولید امراض شایع در این فصل مانند دمل‌ها، ورم‌های چرکی، جوش‌ها، خارش و جرب و ورم‌های حلق می‌گردند.

اگر این اخلاط فاسد، وارد مغز شده به بطن‌های مغزی برسند، موجب بروز صرع و سکته‌ می‌گردند و اگر به غشاهای مغزی وارد شوند وسواس سوداوی را باعث می شوند.

ریزش این مواد به بینی و سینوس ها، زکام، گرفتگی صدا، سرفه و….(آلرژی بهاره) و ریزش آنها به مفاصل باعث ورم‌های چرکی مفصلی و درد مفاصل می‌گردد.

2-  سرما و برودت به‌طور کلی، فعالیت عوامل بیماری زا را در طبیعت و در بدن انسان کند و در بسیاری مواقع متوقف می‌کنند. بنابراین در فصل‌های سرد، به‌ویژه فصل زمستان، امکان فعالیت این عوامل بیماری زا که ممکن است در بدن نیز موجود باشند به‌شدت کاهش پیدا می کند. امّا با نزدیک شدن بهار و گرم شدن هوا، امکان فعالیت این عوامل بیماری‌زا و میکروارگانیسم‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود. به این ترتیب با آمدن بهار، احتمال ابتلا به برخی بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های عفونی در بدن افزایش پیدا می‌کند که اگر این عوامل و دیگر مواد زائدی که در بدن وجود دارد به درستی پاکسازی و تخلیه شوند، امکان ابتلا به بیماری‌ها به حداقل می‌رسد.

اوریون، سرخجه، سرخک، آبله مرغان و سرماخوردگی از جمله رایج‌ترین بیماری‌هایی هستند که با فرا رسیدن فصل بهار در میان بزرگسالان و کودکان دیده می‌شود. چنان که گفته شد، این اتفاق به این دلیل بروز می‌کند که با گرم شدن هوا، حصار برودتی بدن شکسته شده، زمینه فعالیت عوامل بیماری‌زا فراهم می‌شود. از طرفی، افزایش حرارت غریزی بدن در آستانه بهار، موجب فعال شدن این عوامل بیماری‌زا شده، به‌طور خودبه‌خود آن‌ها را بیدار و فعال می‌کند و آن‌ها را وارد جریان گردش خون کرده، سبب بروز بیماری‌ها می‌شوند.

نکته: هر بیماری كه ماده آن در زمستان ساكن باشد، در این فصل به هیجان آمده، نضج یافته و دفع می‌گردد. پس شدت یافتن بیماری ها در این فصل لزوماً اتّفاق بدی نیست؛ بلكه تلاش طبیعت برای پاکسازی بدن و دفع فضولات از آن می‌باشد.

3- به دلیل از بین رفتن سرما و گرما و رطوبت معتدل بهاری، قوای بدنی تقویت شده، خونسازی تشدید می شود و شخص ممکن است دچار غلبه خلط دم شود، به ویژه اگر تدابیر این فصل را رعایت نکند یا مزاج ذاتی او، دموی باشد.

به همین دلیل، در بهار، بیماری‌هایی همچون دگرگون شدن خون (اختلاف الدم)، خون دماغ، ترك برداشتن رگ‌ها، پیدایش بزاق خون‌آلود و سرفه به وجود می‌آید.

نکته: در سال های اخیر، دلیل دیگری برای شدّت گرفتن بیماری ها در بهار پیداشده و آن هم مسافرت های زیاد است. تغییر مکان و در نتیجه مواجهه با آب و هواهای جدید و متغیر، در کنار مشکلات بهداشتی و تغذیه ای مسافرت، اوضاع بیماری ها در بهار را بدتر می کند.

تدابیر فصل بهار از دیدگاه طب سنتی:

با توجه به آن چه گفتیم مشخص می شود که در بهار باید به بدن کمک کرد تا مواد فاسد را بیرون بریزد و در صورت غلبه خون، چاره ای برای آن اندیشیده شود. تدابیری که در ادامه ذکر می شوند بر اساس همین منطق استوار شده اند:

1- تدابیر پیش از بهار:

واقع این است که برای داشتن بهاری خوشایند، باید زمستانی مطلوب را پشت سر گذاشت. به این معنا که در زمستان، غذا، متناسب و به مقدار خورده شود؛ با انجام ورزش به تعریق و دفع مواد زائد کمک کرد و راه های دفعی دیگر مثل روده ها را مراقب بود تا دچار مشکل نشوند و مثلا در صورت یبوست، به درمان آن اقدام کرد.

اگر این گونه باشد، با شروع فصل بهار، بار بدن سبک تر و بر زمین گذاشتن آن آسان تر است.

2– تدابیر بهاری

الف- خون گیری:

با توضیحات بالا معلوم می شود که چرا بهار بهترین فصل برای اقداماتی مانند حجامت، فصد و زالواندازی است. این تدابیر، هم اخلاط فاسد را از بدن خارج می کنند و هم غلبه خون را می کاهند. شاید به همین دلیل ساده است که بسیاری از افراد دچار آلرژی بهاری، تنها با یک حجامت ساده، درمان می شوند.

البته نیاز به تذکر ندارد که این کارها باید با مشورت و نظر پزشک مجرّب صورت بگیرد.

اگر در زمره مخالفان حجامت هستید، کم کردن خون از راه خون دادن و یا فلبوتومی در سازمان انتقال خون می تواند تا حد قابل قبولی به شما کمک کند.

ب- سایر پاکسازی ها:

تخلیه و تصفیه مزاج به ویژه قی كردن و استفاده از مسهلات: بهترین زمان شروع پاكسازی بهاره، در آغاز بهار، پیش از انبساط و تخلخل اخلاط و پر شدن رگ‌ها و اندام‌ها از آن است.

ج- تدابیر تغذیه ای:

بهترین کار در بهار، کم خوردن و کم نوشیدن است. با این کار، بار دفعی بدن کم تر می شود و اشتغال طبیعت به هضم هم کاهش می یابد و خواهد توانست با تمام توان، به چاره جویی مشکلات این فصل بپردازد.

– نبایدهای تغذیه ای در فصل بهار:

1- از پرخوری و برهم خوری پرهیز شود.

2- غذاهای خونساز مثل گوشت ها، شیرینی های قوی، روغن ها، تخم مرغ و … کمتر مصرف شوند.

3- خوردنى ها و آشاميدنى هاى با طبع گرم و به ویژه با طبع گرم و تر، محدود شوند.

4- از خوردن غذاهاى شور، تلخ و تند و تیز پرهيز شود.

5- از خوردن غذاهاى غلیظ مانند کله‌پاچه، گوشت گاو، خامه، ماست ترش و … خودداری شود.

6- مصرف غذاهای کنسروی و مانده در این فصل حتی از فصول دیگر هم مضرتر است.

7- مرسومات تغذیه ای امروزی بهار(آجیل های بوداده؛ شیرینی های قنادی؛ شکلات و کاکائو و …؛ انواع پلوها و چلوها با خورش های گوشتی و کباب ها و …) همه و همه در جهت بدتر شدن اوضاع بهاری بدن عمل می کند و باید از آنها پرهیز کرد.

8- غذاهایی مانند فست فودها در بهار هم مثل همیشه در فتنه انگیزی بدنی نقش ویژه ای دارند.

– بایسته های تغذیه ای در بهار:

1- در بهار باید مقدار غذا را کم کرد. پرخوری همیشه مضر است و در بهار، ضرری دو چندان دارد.

2- در این فصل بهتر است از غذاهایی با طبع سرد استفاده کرد تا رقّت اخلاط را تعدیل و حرکت آنها را کند کنند.

3- در اين فصل باید بيشتر از غذاهایی استفاده کنیم كه ارزش غذايى كمى دارند، یعنی شکم پر کن هستند، مثل میوه ها، سبزیجات، سالادهای ساده، آش ها و شورباها و سوپ های مناسب.

البته باید توجه داشت که اگر با خوردن میوه ای دچار خشکی دهان، نفخ، آروغ و مانند آن شدید، به مصرف آن ادامه ندهید و سراغ میوه ها و سبزی هایی بروید که با مصرف آنها، احساس نشاط و سبکی می کنید.

4- یکی از این دستورات طبی که در گذشته بسیار مرسوم بوده استفاده از آش های طبی است که در مناطق مختلف کشور به شکل های مختلف تهیه می شده معمولا باعث ایجاد لینت مزاج نیز می گشته است. این آش ها معمولا ساده، بدون گوشت و حاوی چاشنی های مناسب برای فرونشاندن گرمای بدن هستند. در این آش ها از سبزی های خودروی بهاری به تناسب مناطق مختلف استفاده می شود چراکه اهل نظر اعتقاد دارند که سبزی های خودروی بهاری، نقش مهمی در کنترل مشکلات این فصل دارند.

5– بعضی خوراکی های ها مناسب دیگر:

– غذاهایی مانند بورانی اسفناج، بورانی شبدر و یونجه، آش شبدر و قره قروت؛ چلو گشنیز با گوشت جوجه خروس محلی(غذایی مناسب برای اطفال در این فصل، چراکه گوشت جوجه خروس لطیف و زودهضم است و فضولات کمی به جای می گذارد).

– نوشیدنی‌ها و رب‌های خنک و فرونشاننده گرما مانند شربت ریواس، شربت زرشك، شربت آبغوره، شربت آب لیمو، شربت رب انار، سکنجبین؛کاهو سکنجبین؛ سوپ جو؛ ماءالشعیر طبی؛ آب گیاهان و سبزی‌های صحرایی بهاری به ویژه اگر مخلوطی از چند تای آنها باشد.

– حبوبات با طبع خنک مانند ماش، نخود فرنگی و جو.

– آب ماست و آب دوغ برای افراد بسیار گرم مزاج.

– عرق‌های گیاهی مثل عرق بید، عرق خطمی، عرق خطمی، مخلوط مساوی عرق های شاه تره وکاسنی؛ حتی می توان از این عرقیات، در این فصل به جای آب آشامیدنی استفاده کرد.

د- فعاليت بدنى:

فعاليت بدنى بايد در حد متوسط باشد تا به دفع مواد زائد کمک کند. اگر ورزش و فعاليت سنگين انجام دهيم، گرماى زيادى در بدن توليد مى شود كه موجب حركت بیشتر اخلاط در بدن مى گردد. به علاوه فعاليت بدنى كم نيز فايده اى براى بدن ندارد.

بهترین زمان ورزش کردن در بهار، یکی دو ساعت بعد از طلوع آفتاب است تا از سویی سرمای صبحگاهی تعدیل شده باشد و از سویی، گرمای میانه روز غلبه نکرده باشد.

هـ – لباس:

براساس متون طب سنتی ایران، در فصل بهار،  پوشیدن لباس‌هایی با جنس کتان بهترین نوع پوشش است. چرا که این نوع پارچه به لحاظ مزاج و طبع، سازگاری زیادی با فصل بهار دارد. البته كرباس نرم نيز توصيه شده است.

و- استحمام:

در بهار بايد از استحمام طولانی یا خیلی گرم و سونا اجتناب كنيم.

ز- اعراض نفسانی:

پرهیز از جنبش زیاد روانی(خشم و عصبانیت زیاد، فعالیت جنسی بیش از حد، شادی و هیجانات افراطی و …)؛ زیرا به مزاج هوا كمك می‌نماید و عوارض آن را افزایش می‌دهد.

ح- در صورتی که به مسافرت می روید؛ شهرهایی با آب و هوای معتدل را به عنوان مقصد سفر انتخاب کنید.

ط- رفع یبوست از راه های کمک به دفع مواد زائد بدن است که می توان با تدابیر ساده به درمان آن همّت کرد.

 امّ الامراضی به نام یبوست:

تذکر بسیار مهم: تدابیر توصیه شده حالتی نسبی دارند و نه مطلق و در هر فرد، بر اساس وضعیت جسمی و مزاجی او تصمیم گیری می شود و قرار نیست همه افراد، در بهار شروع به مصرف غذاهای یکسان با طبع خنک کنند. مثلا غذای یک فرد بلغمی در بهار، اگرچه نسبت به غذای زمستان او خنک تر و لطیف تر است، اما نسبت به غذای بهاری یک فرد دموی، گرم تر است.

تدابیر کودکان در فصل بهار:

از آنجا که بدن کودکان در مقایسه با بزرگسالان سیستم ایمنی و مزاج ضعیف‌تری دارد، بنابراین پاکسازی بهاره در آن‌ها ضرورت بیشتری پیدا می‌کند. چرا که رعایت این پاکسازی و حفظ نکات و تدابیر طب سنتی ویژه فصل بهار به آن‌ها کمک می‌کند در مجاورت افراد مبتلا به بیماری‌های ویروسی مثل آبله مرغان، اوریون، سرخک و سرخجه یا بیمار نشوند یا اگر بیمار شدند، یک بیماری آرام و کم دردسر را پشت سر بگذارند. علاوه بر این، متخصصان و درمانگران طب سنتی به والدین توصیه می‌کنند در این فصل به کودکان‌شان غذاهای پرادویه ندهند و تا ممکن است از مصرف ترشی و غذاهای محرک و خوراکی‌هایی که طبع آن‌ها سرد است، دور نگه‌دارند.

نکته:اگرتدابیر هدفمند فوق، به شیوه های صحیح مورد توصیه طب سنتی انجام شوند؛ بهاری خوش آیند را سپری خواهیم نمود و برای تابستانی کم دردسر و بدون بیماری آماده می شویم. درواقع، باز هم تاکید می کنیم که تدابیر صحّی هر فصل، از فصل پیش از آن آغاز می شوند.

چند نسخه و توصیه ساده:

– ماءالشّعیر طبّی:

امام صادق علیه السّلام فرمودند:« لَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِي شَيْ‏ءٍ شِفَاءً أَكْثَرَ مِنَ الشَّعِيرِ مَا جَعَلَهُ اللَّهُ غِذَاءَ الْأَنْبِيَاء: اگر خدا می دانست که در چیزی بیشتر از جو شفا وجود دارد، آن را غذای انبیاء قرار نمی داد.»( مجلسى، محمد باقر؛ بحار الأنوار؛ بيروت، چاپ دوم؛ 1403 ق.؛ ج‏63؛ ص255)

برای تهیه ماءالشعیر طبی، ۵۰گرم جوی پوست کنده سالم (نه پرک و نه نیمکوب) را با چهار لیوان آب (یک لیتر)، با حرارت ملایم، آهسته بجوشانید تا وقتی که جوها به حالت شکفته و کاملاً پخته برسند. این زمان به طور متوسط ۴۰ تا ۵۰ دقیقه طول می کشد. پس از آن، تا این ترکیب سرد نشده، آن را صاف کنید و در جای خنک قرار دهید تا سرد شود. از این چهار لیوان بیش از سه لیوان ماءالشّعیر به دست می آید که حداکثر دو روز در یخچال قابل نگهداری است. جوی باقیمانده را می توانید در تهیه آش یا سوپ جو استفاده کنید.

ماءالشعیر طبی نباید غلیظ و ژله ای شود وگرنه تأثیر آن معکوس خواهد شد. اگر جو کاملاً مرغوب و مناسب باشد رنگ ماءالشعیر به سرخ ملایم و کمرنگ مایل می شود.

از این ترکیب روزی دو لیوان میل کنید. البته کسانی که معده سرد و/یا تر داشته باشند بهتر است در هر لیوان آن یک قاشق غذاخوری عسل حل کنند و سپس بنوشند. بنابراین اگر با خوردن این دارو، دچار نفخ، سنگینی یا ترش کردن معده می شوید، این مقدار عسل را اضافه کنید.

هنگام مصرفِ عادی، باید ماء الشعیر تکان داده شود تا دُردی و بخش رقیق آن با هم مخلوط شوند و فرد از غذائیت ماء الشعیر نیز منتفع شود.

در صورتی که نوشیدن ماءالشعیر همراه با رسوب آن برای خورنده خوشایند نباشد، می تواند فقط قسمت آبکی رقیق بالای آن را بنوشد و دُردی آن را دور بریزد، بدین ترتیب فرد از کیفیت سردی دهندگی و رطوبت بخشی ماء الشعیر طبی بهره مند می شود ولی از غذائیت آن سودی نمی برد.

افراد گرم مزاج، در صورت تمایل می توانند کمی آب لیموترش طبیعی هم به دارو اضافه کنند.

خواص: نوشیدن این مایع بهتر از هر نوشیدنی دیگری می تواند در برابر استرس گرمایی و تشنگی و کاهش رطوبت های بدن، فرد را محافظت کند. مصرف این فرآورده خانگی به فرد (به خصوص فردی که مزاج گرم و خشک دارد) کمک می کند تا از خشکی پوست، زردی رنگ پوست بدن، گودافتادگی چشم ها، یبوست، غلظت خون، تحریک پذیری عصبی، آزردگی های کلیوی احتمالی و … دور بماند. این شربت در تسکین تشنگی و دفع اخلاط سوخته بسیار مناسب است.

کسانی که دچار انواع اگزما و کهیر، خارش ها، تشنگی های غیرعادی، حرارت زیاد بدن، شوره سر، جوش های پوستی، برخی انواع دیابت، سنگ های کلیوی، سوزش و عفونت های ادراری و … هستند، می توانند با تجویز پزشک، از این داروی معجزه گر استفاده کنند.

تذکّر: نوشابه هایی که عنوان ماءالشّعیر را یدک می کشند، مورد تایید ما نیستند.

آش ساده:

ساده ترین حالت این آشها آشی است که از برنج ، مقداری عدس، سبزی گشنیز و آلوی بخارای فراوان تهیه می شود. برای ایجاد تاثیر طبی در فردی که دچار مشکلات بهاری شده است، فرد چندین روز متوالی از آن به عنوان تنها غذا میل می کند.

مواد لازم(برای 4 نفر): لوبیا چیتی 1 لیوان، عدس 2 قاشق غذاخوری، برنج 3 قاشق غذاخوری، سبزی تازه شامل تره، جعفری و اسفناج پاک کرده 700 گرم، پیاز متوسط یک عدد، آلوبخارا 1 لیوان، روغن زیتون 6 الی 7 قاشق غذاخوری، گوجه فرنگی 2 عدد، آب غوره به مقدار لازم، نعناع خشک به مقدار لازم، نمک، فلفل و زردچوبه و گلپر ساییده شده به مقدار لازم.

طرز تهیه: حبوبات را که از شب قبل خیس کرده‌اید، روی حرارت بگذارید تا به آرامی بجوشد. سپس سبزی خرد شده را به همراه نمک و ادویه به آن اضافه کنید و به مرور به هم بزنید تا پخته شود. در زمان پخت، آلوها را به آش اضافه کنید. می‌توانید زمانی که آلوها پخته شدند، آنها را در آورید و پس از جدا کردن هسته‌هایشان، دوباره به آش اضافه کنید.

یک روش مناسب برای پیشگیری از آلرژی‌ها:

افرادی که عموما با آغاز فصل بهار دچار حساسیت‌ها و آلرژی‌های فصلی می‌شوند با رعایت نکات و تدابیری که در متون طب سنتی ایران به آن اشاره شده، می‌توانند از ابتلا به این بیماری‌ها در این فصل پیشگیری کنند. این افراد با نزدیک شدن بهار می‌توانند به رعایت یک رژیم غذایی ساده به‌مدت 3 روز از ابتلا به آلرژی‌ها و حساسیت‌های فصل بهار پیشگیری کنند. این افراد باید به‌مدت 3 روز تنها از ماءالشعیری که به‌صورت سنتی و بدون استفاده از موادشیمیایی و نگهدارنده تهیه شده، استفاده کنند و نباید از ماده غذایی دیگری استفاده کنند. پس از اتمام این رژیم غذایی 3 روزه نیز بیمار باید از سبزی‌های پخته شده، بدون ادویه و کم حجم به‌عنوان غذا استفاده کند.

چگونه خارش گلو را درمان کنیم؟

در بسیاری از حساسیت‌ها، فرد مبتلا به آلرژی از خارش گلوی خود شکایت دارد. گاهی این خارش به حدی تشدید می‌شود که صبر و طاقت فرد را از او گرفته و او را کلافه می‌کند. درمانگران طب سنتی برای درمان این عارضه از جوشانده‌ای گیاهی استفاده می‌کنند و نوشیدن آن را یک بار در روز به بیماران توصیه می‌کنند. برای تهیه این جوشانده لازم است چند گرم گل بنفشه و شکرتیغال را در 2 لیوان آب ریخته و روی حرارت ملایم بجوشانیم تا یک لیوان آن باقی بماند. دم نوش باقی مانده را صاف کرده و شب پیش از خواب میل کنید اما در افرادی که خارش گلوی‌شان خیلی زیاد است و باعث می‌شود از برنامه‌های روزانه خود باز بمانند، توصیه شده علاوه بر شب، صبح بعد از بیدارشدن از خواب یک لیوان دیگر از این دم نوش گیاهی بنوشند.

تسکین عطسه بهاره با روغن بنفشه:

برای درمان عطسه‌های ناشی از آلرژی و حساسیت فصلی، استفاده از روغن بنفشه و بادام را به بیماران‌شان توصیه می‌ شود. به این ترتیب که روزی 2بار، هر بار دو قطره روغن بنفشه در بینی بچکانند. علاوه براین با استفاده از همین روغن، پیشانی خود را نیز ماساژ دهند. این کار موجب می‌شود از شدت عطسه‌ها کم شده؛ در مواردی نیز به‌طور کامل برطرف شود. در کنار استفاده از روغن بنفشه، رعایت تدابیر غذایی فوق الذکر هم بسیار مهم است.

تسکین خارش پوست با خرفه:

گیاه خرفه یکی دیگر از سبزی‌های فصل بهار است که خواص بسیار زیادی از جمله اثرات تصفیه کنندگی خون از فضولات و مواد زائد به‌ویژه مواد صفراوی است. درمانگران طب سنتی معتقدند خوردن این سبزی به‌عنوان سبزی خوردن در وعده‌های غذایی، تاثیر بسیار زیادی در درمان خارش‌های فصل بهار و از بین رفتن تلخی دهان در این فصل دارد. نوشیدن آب این سبزی نیز در کاهش عوارض و خارش‌های ناشی از حساسیت‌های فصلی بسیار مؤثر است.

منبع :

منابع مکتوب

– عقيلى خراسانى شيرازى محمدحسین. خلاصه الحكمه. جلد دوم. ناظم اسماعيل (مصحح). قم: اسماعيليان؛ 1385.

– جرجانی سید اسماعیل. الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه. جلد دوم. تاجبخش حسن (مصحح). چاپ اول. تهران: دانشگاه تهران؛ 1384.

– جرجانی سید اسماعیل. ذخیره خوارزمشاهی. کتاب سوم. محرری محمدرضا(مصحح). تهران: فرهنگستان علوم پزشکی؛ 1380.

– الموجز فی الطب، علاءالدین علی بن ابی‌الحزم القرشی (ابن نفیس)، تحقیق: استاد عبدالكریم عزباوی، مصر، 1406 هـ/ 986م.

– الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه، سید اسماعیل جرجانی، تصحیح و تحقیق دكتر حسن تاجبخش، تهران، انتشارات دانشگاه تهران با همكاری فرهنگستان علوم، چاپ اول، بهار 1384.

– خلاصه الحكمه، محمد حسین عقیلی خراسانی، تصحیح اسماعیل ناظم، مؤسسه احیاء طب طبیعی و مؤسسه مطالعات تاریخ پزشكی، طب اسلامی و مكمل، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1386.

– قانون در طب، شیخ الرئیس پورسینا، ترجمه عبدالرحمن شرفكندی (هژار)، چاپ دوم، انتشارات سروش 1363.

– الحاوی، حكیم محمد بن زکریای رازی، نسخه چاپ سنگی.

– كامل الصناعه الطبیه، علی بن عباس اهوازی، مؤسسه احیاء طب طبیعی و مؤسسه مطالعات تاریخ پزشكی، طب اسلامی و مكمل، انتشارات جلال‌الدین، 1387.

– حفظ‌الصحه ناصری، محمدکاظم گیلانی، تصحیح دکتر رسول چوپانی، طرح احیای میراث مکتوب طب سنتی ایران، انتشارات المعی، 1387.

– مروری بر کلیات طب سنتی ایران (ویرایش دوم)، دکتر محسن ناصری، دکتر حسین رضایی‌زاده، دکتر رسول چوپانی، دکتر مجید انوشیروانی، مؤسسه نشر شهر، 1388.

– مروری بر پاكسازی بهاره، دكتر مجید انوشیروانی، مجله درمانگر، سال سوم، شماره پیاپی 9، بهار 85.

– تغذیه در طب اسلامی ایرانی، دکتر غلامرضا کردافشاری، دکتر حوریه محمدی کناری، دکتر سید سعید اسماعیلی، نشر نیکان.

– دنیای سلامت – شماره 77 – دکتر محمود خدادوست دستیار دکترای تخصصی طب سنتی ایران

منابع فضای مجازی

– Tandorostan.org

– Tebyan.net

– Hakimemehr.ir

– مقاله راهکارهای حفظ سلامتی در فصل بهار از منظر طب ایرانی؛ دکتر فاطمه مرادی

– مقاله تدابیر بهار؛ پریسا مزیّنی؛ کارشناس مامایی، پژوهشگر طب ایرانی

-سایت طب شیعه تدابیر فصل بهار